برنامه جامع

رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) در روایتی می فرماید: لا فقر أشدّ من‌ الجهل‌ و لا مال أعود من العقل و لا وحدة أوحش من العجب و لا حسب كحسن الخلق و لا عبادة مثل التّفكّر.

رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) در این روایت یک برنامه ی کامل و جامع برای یک زندگی صحیح ارائه می دهد.

ابتدا می فرماید: فقر مالی مهم نیست بلکه فقرِ علم، مهم است. اگر انسان جاهل نباشد می تواند فقرهای دیگرش را برطرف کند ولی اگر فرد جاهل باشد حتی اگر غنای مالی داشته باشد آن را به وسیله ی جهلش از بین می برد.

سپس می فرماید: هیچ مالی پربارتر و پربرکت تر از عقل نیست. اگر انسان سرمایه ی عقل را در اختیار داشته باشد همه چیز را دارد ولی اگر این سرمایه نباشد همه چیز از دست انسان می رود. کسانی هستند که پدرشان از دنیا رفته و سرمایه ی هنگفتی برای آنها گذاشته است ولی چون ورثه عقل درستی ندارند همه را به باد می دهند.

سپس می فرماید: هیچ تنهایی ای وحشتناک تر از خودبزرگ بینی نیست. انسانی که اعجاب به نفس داشته باشد فقط خود را می بیند و این سبب می شود هم او از مردم فاصله بگیرد و هم مردم از او.

سپس می فرماید: اگر کسی می خواهد شخصیت فامیلی و یا شخصیت اجتماعی داشته باشد بداند که هیچ شخصیتی بهتر از حسن خلق نیست. حسن خلق جاذبه دارد و قلب ها را به سوی خود جذب می کند و موجب می شود یاران و دوستان انسان زیاد شوند در نتیجه در مقابل حوادث تنها نباشد.

سپس در آخر می فرماید: هیچ عبادتی مانند تفکر نیست.

جالب است که حدیثی در 1400 سال قبل در محیط جاهلیت به این گونه وارد شده باشد؛ زمانی که علم و دانش قابل توجهی در آن زمان وجود نداشت. این گونه احادیث به نظر ما معجزه است.

در روایت معروفی آمده است که کسی خدمت امام صادق علیه السلام آمد و عرض کرد که از جدتان شنیدم که هیچ عبادتی بالاتر از تفکر نیست. بنا بر این در چه چیزی باید فکر کرد؟

فرمود: يَمُرُّ بِالْخَرِبَةِ أَوْ بِالدَّارِ فَيَقُولُ أَيْنَ سَاكِنُوكِ وَ أَيْنَ‌ بَانُوكِ‌ مَا لَكِ لَا تَتَكَلَّمِين‌

همین موجب می شود که انسان از یک منظره ی ویران، درس بزرگی بگیرد و به ماهیّت دنیا پی ببرد.

در روایات هست که ثواب به مقدار عقل است نه به مقدار کثرت اعمال. تمام مشکلات دنیا توسط سردمداران بی عقل اتفاق می افتد.